{"th-TH":"

เมืองซอยลัด 15 นาที เมืองใหม่ข้างในเมืองที่มองไม่เห็น

เมือง 15 นาที คือ เมืองที่มีความเท่าเทียมมากขึ้นทางสังคมซึ่งทุกคนสามารถเข้าถึงสิ่งบริการต่าง ๆ ที่ตนเองต้องการได้ [1] สิ่งนี้ทำให้เราต้องทบทวนว่า เมืองได้เปิดโอกาสให้ทุกคนมีและเข้าถึงสิ่งบริการพื้นฐานได้ในระยะใกล้หรือไม่ จุดประกายความคิดที่จะแก้ไขและลดความเหลื่อมล้ำทางสังคมที่คนแต่ละกลุ่มแต่ละที่เข้าถึงสิ่งบริการทางสังคมเศรษฐกิจได้ไม่เท่ากัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับเมืองพึ่งพารถยนต์ (Car-dependent city) [2] [3] ที่คนหลายกลุ่มไม่อาจจะเข้าถึงสิ่งอำนวยความสะดวกที่ตนเองต้องการได้ เนื่องจากอยู่ไกลตัวเกินไปและไม่มีความสามารถในการจ่ายเพื่อการเดินทางโดยยานพาหนะ

เมือง 15 นาทีเป็นเมืองที่เข้ากับความเป็นมนุษย์ (Human-scale city) โดยหลีกหนีออกจากเมืองที่แบ่งแยกย่านและพึ่งพารถยนต์มาสู่เมืองที่ทุกคนเดินเท้าเข้าถึงสิ่งต่าง ๆ ได้ในระยะใกล้ นำเอาพื้นที่ใช้งาน การเคลื่อนที่ และเวลามาซ้อนทับกัน สร้างความมีชีวิตให้กับละแวกบ้านของทุกคน (คาร์ลอส โมเรโน เรียกกระบวนการนี้ว่า Chrono-urbanism) [4]

แนวคิดเหล่านี้เป็นสารตั้งต้นที่ต้องพิจารณากันว่า กรุงเทพมีพื้นที่ที่มีการใช้งาน การเคลื่อนที่ และเวลาอยู่ซ้อนทับกันหรือไม่ ... ปรากฏการณ์นี้ค้นพบได้ใน “ซอยลัด” ของกรุงเทพ

ซอยลัด พื้นที่แห่งประสบการณ์ใหม่ในเมืองที่มองไม่เห็น

ซอยลัดของกรุงเทพเป็นรูปสัณฐานเมืองที่แตกต่างไปจากเมืองอื่นทั่วโลก [5] เนื่องด้วยเป็นกระบวนการผลิตซ้ำของความเป็นเมืองอยู่ในเขตเมืองเดิม การผลิตซ้ำของการปรับแปลงเมืองเดิมให้ตอบสนองวิถีชีวิตของคนกลุ่มใหม่ แทรกแซงการพัฒนาพื้นที่ใหม่ ๆ อยู่ในซอยของการอยู่อาศัยที่มีมาก่อนหน้า และเชื่อมโยงกันจนเป็นโครงข่ายศูนย์กลางเมืองใหม่ที่ตอบสนองชนชั้นกลางโดยทับซ้อนลงบนชุมชนดั้งเดิมภายในซุปเปอร์บล็อก

ในขณะที่ซุปเปอร์บล็อกของกรุงเทพเกิดขึ้นโดยไม่ตั้งใจ แต่ซอยลัดเกิดขึ้นอย่างจงใจเพื่อก้าวข้ามอุปสรรคในการเดินทางของมนุษย์ เมื่อกรุงเทพมีการขยายตัวอย่างต่อเนื่องตามแนวถนนสายต่าง ๆ ที่ตัดห่างออกจากกันไปทุกทิศทางและไม่ได้วางแผนให้เกิดการเชื่อมโยงเป็นบล็อกถนน บล็อกถนนขนาดใหญ่จึงปรากฏในทุกที่ ต่อมาการเติบโตของเมืองเกิดขึ้นอย่างหนาแน่นบนถนนทุกสายและได้เข้าห้อมล้อมอาณาบริเวณขนาดใหญ่ของบล็อกถนนเหล่านั้นจนเกิดปรากฏการณ์ “ซุปเปอร์บล็อก” (Superblock) ย่านเมืองที่เราอยู่แต่เราอาจจะไม่ทันล่วงรู้ว่าซุปเปอร์บล็อกคือสิ่งที่หลายคนมองข้ามไปเป็นดังเมืองที่มองไม่เห็น [6]

ซุปเปอร์บล็อกกลายเป็นสิ่งกีดขวางการเดินทางระดับเมืองและผลักดันให้ผู้คนต้องเดินทางลัดเลาะผ่านใจกลางพื้นที่ การเดินทางของผู้คนจากที่หนึ่งไปยังที่หนึ่งในกรุงเทพจึงเป็นการเดินทางอยู่บนพื้นที่ชายขอบด้านหนึ่งของซุปเปอร์บล็อกไปยังอีกด้านหนึ่ง เราจึงสูญเสียเวลาอย่างมากไปกับการเดินทางในเมืองและจำเป็นต้องใช้ซอยภายในซุปเปอร์บล็อกเป็น “ซอยลัด” ซึ่งกลายเป็นพื้นที่ของการเดินทางและเป็นพื้นที่ใหม่ชองการลงทุนพัฒนาที่ดินโดยภาคเอกชน

ซอยลัดกลายเป็นศูนย์กลางความเป็นเมืองใหม่ที่มีความผสมผเสในรูปแบบภูมิทัศน์ สถาปัตยกรรม และความหลากหลายของกิจกรรมการค้า การบริการ และการอยู่อาศัยที่ส่วนใหญ่เกิดขึ้นใหม่เพื่อรองรับความต้องการของชนชั้นกลางระดับบน ในขณะที่ซอยลัดเองนั้นก็กลายเป็นศูนย์กลางแหล่งงานของชนชั้นกลางระดับล่างไปพร้อมกัน สำนักงาน ร้านค้า และร้านอาหารที่เกิดขึ้นภายใต้เค้าโครงบ้านเดี่ยวเดิมในแหล่งอยู่อาศัยชั้นดีเช่นย่านสามเสน อารีย์ หรือสุขุมวิท คือตัวอย่างการทับซ้อนและสร้างประสบการณ์ใหม่ของเมืองบนร่องรอยการอยู่อาศัยที่มีมาก่อนหน้า

โครงข่ายเส้นทางลัดและบล็อกถนนของเมืองกรุงเทพมหานคร

ที่มา ข้อมูลเปิด โดย ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซอยลัดแบบเส้น โครงกิ่งไม้ รัศมี ตาราง และผสม

ณัฐฐาพร จอมหงษ์ จากการศึกษาวิทยานิพนธ์เรื่อง “องค์ประกอบของสัณฐานซอยลัดและอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมือง” พบว่า ซอยลัดเป็นปรากฏการณ์ของเส้นทางลัดที่เกิดขึ้นภายในซุปเปอร์บล็อกและทำหน้าที่เชื่อมโยงระหว่างชุมชนและเมือง เส้นทางลัดสามารถแบ่งออกได้ 5 รูปแบบจากการพิจารณาองค์ประกอบของระนาบและรูปทรง และความสัมพันธ์ของระบบโครงสร้าง [7]

การจำแนกรูปแบบของเส้นทางลัด 5 ลักษณะ

ที่มา ณัฐฐาพร จอมหงส์. (2564). องค์ประกอบของสัณฐานซอยลัดและอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมือง. วิทยานิพนธ์ หลักสูตรสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการออกแบบชุมชนเมือง. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร.

(1) ซอยลัดแบบเส้น (Linear form pattern) เส้นที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติทั้งเส้นตรง เส้นโค้ง และเส้นมีการตั้งฉากระหว่างเส้น เส้นที่สามารถวกกลับ และเส้นมีการประกอบกันระหว่างเส้นที่ตั้งฉากระหว่างเส้นและเส้นตรง มักจะพบในบริเวณที่เชื่อมต่อระหว่างย่านหรือชุมชน

(2) ซอยลัดแบบโครงกิ่งไม้ (Tributary form pattern) ลักษณะเหมือนแผนภูมิต้นไม้ ลำต้น กิ่งก้าน สาขาที่มีการแตกแยกย่อยออกจากแกนกลาง ได้แก่ เส้นที่เป็นกิ่งก้าน เส้นที่แผ่กิ่งก้าน เส้นทางแบ่งย่อยหรือการแผ่ในทิศทางเดียวกัน และเส้นทางที่มีแนวโน้มที่จะวนกลับมาที่เดิม มักจะพบในแหล่งอยู่อาศัยในเขตเมือง ชุมชน และหมู่บ้าน

(3) ซอยลัดแบบรัศมี (Radial form pattern) ลักษณะเส้นตรงที่เริ่มต้นจากศูนย์กลางและสามารถเข้าถึงได้หลายทิศทางเป็นรัศมีของเส้นตรงแบบ 4 ทิศทาง มักจะพบได้ตามหมู่บ้านจัดสรร

(4) ซอยลัดแบบตาราง (Grid form pattern) ลักษณะเป็นช่องตารางหรือตะแกรง สามารถเลี้ยวซ้ายหรือขวาได้โดยง่าย มักจะพบในย่านที่มีโครงข่ายที่ถนนขนานกัน เข้าถึงได้ในทิศทางเดียวกัน และมีความกว้างบล็อกถนนไม่เกิน 50 เมตร

(5) ซอยลัดแบบผสม (Hybrid form pattern) ลักษณะที่เกิดจากการรวมตัวกันของซอยลัดหลายลักษณะ ประกอบไปด้วยรูปแบบธรรมชาติ เส้นที่บิดเบี้ยวที่ขนานกัน และส่วนที่เป็นรูปแบบอื่น ๆ ที่เกิดจากการรวมกันตั้งแต่ 2 รูปแบบขึ้นไป มักจะพบในเมืองหรือชุมชนที่มีโครงข่ายเส้นทางสัญจรซับซ้อน

ณัฐฐาพร จอมหงษ์ ยังได้ค้นพบว่าปรากฏการณ์เส้นทางลัดของกรุงเทพเขตชั้นกลางมีซอยลัดในรูปแบบเส้นมากถึงร้อยละ 66.2 จากซอยลัดทั้งหมด รองลงมาเป็นซอยลัดแบบโครงกิ่งไม้ร้อยละ 23.6 แบบผสมร้อยละ 7 แบบรัศมีร้อยละ 1.9 และแบบตารางร้อยละ 1.3 อย่างไรก็ดี ซอยลัดในรูปแบบโครงกิ่งไม้มีความน่าสนใจมากแม้ว่าจะมีจำนวนน้อยกว่าแบบเส้น เนื่องด้วยจะพบมากในเขตเมืองที่มีกิจกรรมหนาแน่น เข้าถึงสถานที่ต่าง ๆ ได้หลายเส้นทาง และที่สำคัญเป็นโครงข่ายซอยลัดที่เดินทางได้สั้นและสะดวก

ซอยลัด 15 นาทีในเมืองซุปเปอร์บล็อก

หากถามถึงเส้นทางลัดแล้วแต่ละคนคงนึกถึงซอยในย่านที่แตกต่างกันออกไป แต่หนึ่งในภาพจำที่น่าจะมีคล้ายกันคือ ซอยแคบ รถติด ร้านค้า ร้านอาหาร บ้านเดี่ยว คอนโดมิเนียม สำนักงาน คอมมูนิตี้มอลล์ มอเตอร์ไซต์รับจ้าง และรถเข็นขายอาหารนานาชนิด ปรากฏการณ์นี้แสดงให้เห็นการเติบโตขึ้นของศูนย์กลางเมืองใหม่ภายในย่านเมืองที่ศูนย์กลางกิจกรรมเดิมเกาะตัวอยู่ตามถนน แล้วซอยลัดเหล่านี้ช่วยเติมเต็มเมือง 15 นาทีหรือไม่ ในที่นี้เราจะหยิบยกซอยลัดในรูปแบบโครงกิ่งไม้ 2 แห่งขึ้นมาศึกษา คือ ซอยสุขุมวิท 24 และซอยสวนพลู

ซอยสุขุมวิท 24 ลอนดอนสตรีทที่ไม่ใช่เพื่อทุกคนแต่สร้างภาพจำใหม่ในเมือง

ซอยสุขุมวิท 24 เป็นซอยลัดที่เชื่อมโยงจากถนนสุขุมวิทตอนกลางมายังถนนพระรามที่ 4 เป็นหนึ่งในโครงข่ายซอยลัดร่วมกับซอยอื่น ๆ เช่น ซอยสุขุมวิท 16 หรือ ซอยสุขุมวิท 44/1 ภายในซุปเปอร์บล็อกขนาด 3.93 ตารางกิโลเมตรที่ล้อมรอบไว้ด้วยถนนสามด้าน ได้แก่ ถนนสุขุมวิท ถนนพระรามที่ 4 และถนนรัชดาภิเษกซึ่งเป็นถนนวงแหวนรอบในของกรุงเทพมหานคร ซอยแห่งนี้จึงได้รับอิทธิพลการขยายตัวของเมืองมาอย่างต่อเนื่อง อย่างไรก็ดี ซอยแห่งนี้เริ่มมีความสำคัญขึ้นมากเมื่อสถานีรถไฟฟ้าพร้อมพงษ์เปิดใช้งานในปี พ.ศ.2542 โดยตัวสถานีตั้งอยู่ที่หน้าปากซอย ความเป็นศูนย์กลางการเดินทางระดับเมืองก่อตัวขึ้นรอบสถานีพร้อมพงษ์และซอยสุขุมวิท 24 ก็กลายเป็นทำเลทองของการลงทุนด้านอสังหาริมทรัพย์ไปพร้อมกัน

ซอยสุขุมวิท 24 และโครงข่ายซอยลัดใจกลางซุปเปอร์บล็อก

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

“ลอนดอนสตรีท” เป็นชื่อเล่นที่ถูกใช้กับซอยสุขุมวิท 24 ในช่วงกว่า 10 ปีที่ผ่านมานั้นซอยแห่งนี้มีความเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วและกลายเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยราคาแพงที่ทั้งชาวไทยและต่างชาติให้ความสนใจ การพัฒนาอาคารสำนักงาน อาคารพาณิช คอนโดมิเนียม และโรงแรมชั้นดี เช่น Mercure Ibis, Skyview และ Hilton เกิดขึ้นตลอดทั้งซอยที่มีความยาวประมาณ 1 กิโลเมตร และตึก The Davis Corner Wing ที่ตั้งอยู่บนหัวมุมสี่แยก (จุดตัดกลางซอยกับถนนพละพงศ์พานิช) ด้วยรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบยุโรปที่ได้กลายเป็นทั้งภูมิสัญลักษณ์และจุดเช็คอินที่นักท่องเที่ยวนิยมมาถ่ายภาพจนกลายเป็นภาพจำใหม่ในละแวกนี้

อาคาร The Davis Sukhumvit 24 ที่มีผู้คนมาใช้บริการร้านกาแฟและถ่ายภาพบริเวณหัวมุมอาคาร (ภาพซ้าย)

บริเวณต้นซอยสุขุมวิท 24 แหล่งรวมการบริการด้านสปาและนวดเคียงคู่ไปกับร้านอาหารและบาร์ (ภาพขวาบน)

คอนโดมิเนียมและโรงแรมด้านในซอยสลับไปกับอาคารสำนักงานและพาณิชสูง 3-4 ชั้นตลอดแนวถนน (ภาพขวากลาง)

อาคารพานิชย์และการบริการ เช่น คลินิก ร้านเสริมสวย ร้านตัดผม บริการซักอบรีด ร้านอาหาร และร้านกาแฟ (ภาพขวาล่าง)

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

ตำแหน่งของสิ่งบริการและกิจกรรมเมืองตลอดแนวถนนสายหลักของซุปเปอร์บล็อกและตามแนวซอยลัดสุขุมวิท 24

(ขอบเขตพิจารณาจุดสนใจ 100 เมตรจากริมถนน)

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

กราฟเปรียบเทียบสัดส่วนจุดสนใจที่แบ่งตามองค์ประกอบ 9 ด้านของเมือง 15 นาที

ระหว่างซุปเปอร์บล็อกและซอยลัดสุขุมวิท 24

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซอยลัดช่วยเติมเต็มองค์ประกอบพื้นฐานของเมืองในทุกด้านให้กับซุปเปอร์บล็อก แนวถนนทั้งสามด้านที่ล้อมรอบเป็นซุปเปอร์บล็อกแห่งนี้ที่มีความยาวประมาณ 12 กิโลเมตรนั้นมีแหล่งงานประมาณ 4,500 หน่วย อาหาร 1,900 หน่วย และการค้าและบริการ 2,000 หน่วย ซอยสุขุมวิท 24 ที่มีความยาวเพียง 1 กิโลเมตรกลับพบว่ามีแหล่งงานมากถึง 480 หน่วย อาหาร 700 หน่วย และการค้าและบริการ 800 หน่วย ซึ่งแสดงให้เห็นว่ากิจกรรมที่เกิดขึ้นตามซอยลัดมีความหนาแน่นสูงและช่วยเติมเต็มกิจกรรมเดิมของเมืองตามแนวถนน หากว่าได้นำซอยลัดทุกซอยที่เกาะตัวเป็นโครงกิ่งไม้อยู่ภายในซุปเปอร์บล็อกมาพิจารณาร่วมกันแล้ว น่าจะพบว่ามีกิจกรรมเมืองเพิ่มเติมขึ้นมากกว่านี้อีกหลายเท่าตัว กิจกรรมที่มีในซอยสุขุมวิท 24 ยังมีองค์ประกอบอื่น ๆ อีกที่ไม่ได้กล่าวถึง เช่น สถานที่ทีเกี่ยวข้องกับการดูแลสุขภาพ การเรียนรู้ สถานออกกำลังกาย พื้นที่พบปะสังสรรค์ เป็นต้น

ในปัจจุบัน ซอยสุขุมวิท 24 กำลังถูกผลักดันจากภาคธุรกิจให้ก้าวไปสู่การเป็นศูนย์กลางการอยู่อาศัยนานาชาติสำหรับกลุ่มผู้มีรายได้สูง ซึ่งอาจจะไม่ใช่เรื่องแปลกใจนักหากพิจารณาถึงตำแหน่งที่ตั้งของซอยลัดแห่งนี้ที่อยู่ในเขตเมืองชั้นกลางที่มีความหนาแน่นสูง ใกล้กับศูนย์กลางการเดินทางระบบราง เป็นเส้นทางลัดที่สั้นและเชื่อมโยงสะดวก และมีราคาที่ดินสูง บทบาทของซอยสุขุมวิท 24 จึงอาจจะแตกต่างไปจากซอยแห่งอื่นที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงกระบวนการปรับแปลงเมืองเพื่อตอบสนองชนชั้นกลาง (Gentrification) ตลอดจนชนชั้นบนที่เป็นสังคมนานาชาติในปัจจุบัน

ความเป็นเมืองที่ดีภายใต้ระยะการเดินเท้าใน 15 นาทีอาจจะไม่สามารถปรับใช้ได้กับซอยใดซอยหนึ่ง แต่ควรใช้พิจารณาซอยทั้งระบบภายใต้โครงข่ายซุปเปอร์บล็อก ซอยลัดบางเส้นอาจจะมีความจำเป็นที่ต้องรับบทบาทเป็นศูนย์กลางเมืองอย่างใหม่ให้กรุงเทพ เมื่อเมืองริมถนนสายหลักไม่มีพื้นที่ในการขยายตัวเพิ่มเติมแล้ว แต่การยินยอมให้ซอยลัดเปลี่ยนแปลงไปบางเส้นเฉกเช่นซอยสุขุมวิท 24 ควรเป็นไปเพื่อการแลกเปลี่ยน (Trade-off) ให้ได้ประโยชน์กลับมาบางด้านแก่แหล่งอยู่อาศัยในซอยอื่น เช่น การเป็นแหล่งงานให้กับผู้คนในละแวก การมีโครงข่ายสีเขียวที่ทุกคนใช้งานได้ หรือแม้แต่การยินยอมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในซอยหนึ่งเพื่อรักษาซอยอื่นให้ยังคงอยู่ได้เพื่อการอยู่อาศัยของคนทุกกลุ่ม ไปจนถึงการยินดีให้เปลี่ยนแปลงเพื่อสร้างภาพจำใหม่และเพิ่มมูลค่าทางสภาพแวดล้อมให้กับซุปเปอร์บล็อกและชุมชนทั้งหมด เป็นต้น

ซอยสวนพลูและนางลิ้นจี่ โครงข่ายซอยลัดที่ร่วมสร้างเมือง 15 นาทีของทุกคน

ซอยสวนพลูและนางลิ้นจี่เป็นหนึ่งตัวอย่างของโครงข่ายซอยลัดในระบบโครงกิ่งไม้ ซึ่งมีเส้นทางลัดเชื่อมโยงกันเป็นโครงข่ายขนาดใหญ่อยู่ภายในซุปเปอร์บล็อก ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงถนนเพียงแค่สองสายนั้น แต่รวมถึงซอยเย็นอากาศ ซอยงามดูพลี และถนนจันทร์อีกด้วย

ซอยสวนพลูเป็นเส้นทางที่ตัดจากถนนสาทรเข้าไปยังทุ่งมหาเมฆออกไปยังถนนนางลิ้นจี่ ซึ่งแต่เดิมเป็นพื้นที่เกษตรกรรมของเมืองก่อนที่จะกลายเป็นย่านชานเมืองและเป็นเมืองในเวลาต่อมา คำว่าสวนพลูมาจากการเพาะปลูกพลูที่ครั้งหนึ่งเคยเกิดขึ้นบนพื้นที่แห่งนี้ ทุ่งมหาเมฆเป็นชื่อเรียกท้องทุ่งขนาดใหญ่ของบริเวณนี้ในอดีต และนางลิ้นจี่เป็นชื่อของนักธุรกิจผู้เป็นเจ้าของและพัฒนาพื้นที่และตัดถนนผ่านทุ่งมหาเมฆยาวไปสุดแม่น้ำเจ้าพระยา

ซอยสวนพลู ซอยนางลิ้นจี้ ซอยเย็นอากาศ ซอยงามดูพลี และถนนจันทร์เป็นซอยลัดที่อยู่ภายในซุปเปอร์บล็อกทรงสี่เหลี่ยมขนาด 4.16 ตารางกิโลเมตรที่ล้อมรอบไว้ด้วยถนนพระรามที่ 4 ทางทิศเหนือ ถนนสาทรและถนนพระรามที่ 3 ขนาบซ้ายและขวา และถนนนราธิวาสราชนครินทร์ทางทิศใต้ โครงข่ายซอยลัดทั้งหมดมีระยะทางรวมประมาณ 6.5 กิโลเมตรที่เต็มไปด้วยกิจกรรมหลากหลายประเภท บริเวณนี้ติดกับศูนย์กลางทางธรุกิจ (Central business district, CBD) ของกรุงเทพที่ตั้งอยู่บนถนนสาทร และหลากหลายไปด้วยสถานที่ราชการ สถานศึกษา และชุมชนในซอย

โครงข่ายซอยลัด ซอยสวนพลู ซอยนางลิ้นจี้ ซอยเย็นอากาศ ซอยงามดูพลี และถนนจันทร์

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ลักษณะเด่นของโครงข่ายซอยลัดนี้คือการมีสถานที่ราชการและสถานศึกษาขนาดใหญ่อยู่ใจกลางซุปเปอร์บล็อกในบริเวณซอยนางลิ้นจี่ เช่น มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลกรุงเทพ วิทยุการบินแห่งประเทศไทย กองพันทหารสื่อสารที่ 1 และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และสมาคมธรรมศาสตร์ในพระบรมราชูปถัมภ์ รวมไปถึงโรงเรียนที่กระจายตัวอยู่ตามซอยต่าง ๆ ซอยเหล่านี้จึงเกิดการเปลี่ยนแปลงไปด้วยรูปแบบที่แตกต่างกัน

ซอยสวนพลูและซอยงามดูพลีเป็นแหล่งรวมร้านอาหาร คาเฟ่ และบาร์หลากหลายรูปแบบ เช่น ภัตตาคารอาหารฟิลิปปินส์ชื่อ Kalamansi Kafe บาร์ดนตรีแจ๊ซที่ชื่อ Smalls ร้านอาหารมื้อสายในชื่อ FRAN’S หรือร้านอาหารไทย Kha Gastrobar เป็นต้น ซอยนางลิ้นจี่ด้านที่ติดกับถนนพระรามที่ 3 ประกอบไปด้วยกลุ่มอาคารสำนักงานให้เช่า ร้านอาหาร ร้านกาแฟ ร้านค้า และบริการ ซอยเย็นอากาศซึ่งอยู่ทางทิศเหนือติดกับถนนพระรามที่ 4 มีการใช้งานที่หลากหลายตลอดทั้งซอย เช่น ศูนย์การค้ามาร์เก็ตเพลส ที่อยู่อาศัยหลากหลายรูปแบบทั้งบ้านเดี่ยว คอนโดมิเนียม และอาคารตึกแถว สถานศึกษาระดับอนุบาลและโรงเรียนนานาชาติ ไปจนถึงกลุ่มร้านอาหาร ร้านค้า และบริการขนาดเล็ก ถนนจันทร์ที่อยู่ทางทิศใต้ติดกับถนนนราธิวาสราชนครินทร์จะมีการบริการด้านการขนส่ง อู่ซ่อมรถยนต์ จุดจอดพักรถสองแถวและรถแท็กซี่เคียงคู่ไปกับร้านค้าบริการตลอดทั้งซอย นอกจากนี้ ยังมีรถโดยสารประจำทางซอยสวนพลู ซอยนางลิ้นจี้ และถนนจันทร์ และรถโดยสารขนาดเล็กร่วมบริการอีกด้วย

ร้านค้า ร้านอาหาร และการบริการในซอยสวนพลู และตลาดสวนพลูที่ขายสินค้านานาชนิด (ภาพแถวบน)

สวนเฉลิมพระเกียรติ 80 พรรษา และพื้นที่ราชการขนาดใหญ่ (กรมท่าอากาศยาน) (ภาพแถวกลาง)

กลุ่มอาคารสำนักงานให้เช่าและคอมมูนิตี้มอลล์ในซอยนางลิ้นจี่ (ภาพแถวล่าง)

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

โรงเรียนและศูนย์การค้า (มาร์เก็ตเพลส) ในซอยเย็นอากาศ (ภาพแถวบน)

การบริการด้านการขนส่งบนถนนจันทร์ (ภาพแถวล่าง)

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

ตำแหน่งของสิ่งบริการและกิจกรรมเมืองตลอดแนวถนนสายหลักของซุปเปอร์บล็อกและ

ตามแนวโครงข่ายซอยลัดสวนพลู-นางลิ้นจี่

(ขอบเขตพิจารณาจุดสนใจ 100 เมตรจากริมถนน)

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ระหว่างซุปเปอร์บล็อกและโครงข่ายซอยลัดสวนพลู-นางลิ้นจี่

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซุปเปอร์บล็อกที่ล้อมรอบไว้ด้วยถนนพระรามที่ 4 ถนนสาทร ถนนพระรามที่ 3 และถนนนราธิวาสราชนครินทร์ ซึ่งติดกับศูนย์กลางทางธรุกิจ (CBD) บนถนนสาทรของกรุงเทพนี้ มีกิจกรรมหลักในด้านแหล่งงานสูงถึงประมาณ 3500 หน่วย โดยมีแหล่งอาหารเพียง 640 หน่วย และการค้าและบริการ 600 หน่วย มีสถานที่เกี่ยวข้องกับการดูแลสุขภาพ 130 หน่วย และอื่น ๆ ในจำนวนที่น้อยมาก

โครงข่ายซอยลัดที่ประกอบขึ้นด้วยซอยสวนพลู ซอยนางลิ้นจี้ ซอยเย็นอากาศ ซอยงามดูพลี และถนนจันทร์ มีส่วนเติมเต็มความเป็นเมือง 15 นาทีอย่างมาก โดยมีแหล่งงานประมาณ 520 หน่วย แหล่งอาหารสูงถึง 420 หน่วย การค้าและบริการ 350 หน่วย สถานที่เกี่ยวข้องกับการดูแลสุขภาพ 140 หน่วย แหล่งเรียนรู้ 30 หน่วย และอื่น ๆ องค์ประกอบเหล่านี้มีความผสมกันไปของระดับการให้บริการแก่กลุ่มคนที่มีสถานะและรายได้แตกต่างกัน ซึ่งหาไม่ได้จากกิจกรรมและสิ่งบริการเมืองตามแนวถนนซุปเปอร์บล็อก

ซอยลัด โอกาสของการเติมเต็มเมือง 15 นาที ?

ซอยลัดเกิดขึ้นจากอุปสรรคของการเดินทางสัญจรผ่านบล็อกถนนขนาดใหญ่ของเมือง จนเกิดการใช้ซอยอยู่อาศัยให้กลายเป็นเส้นทางลัดของเมือง กิจกรรมใหม่และคนกลุ่มใหม่อาจเข้าแทนที่ผู้อยู่อาศัยเดิม แต่ซอยลัดที่อยู่ในย่านความหนาแน่นสูงของเมืองก็อาจจำเป็นต้องรับบทบาทของการเปลี่ยนแปลงนั้น เพื่อเติมเต็มเมือง (Urban infill) โดยการสร้างศูนย์กลางใหม่ให้เกิดขึ้นได้ในเขตเมืองเดิม เพิ่มความหนาแน่น ลดการเดินทางสัญจร และลดการกระจายตัวของเมือง (Urban sprawl) ซึ่งเป็นส่วนสำคัญของการสร้างความยั่งยืนทางสังคมและสิ่งแวดล้อมในวงกว้าง

ถึงกระนั้น ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในซอยลัดหลายแห่งก็ยังคงมีสมดุล เปิดโอกาสให้คนทุกกลุ่มได้มีสิ่งอำนวยความสะดวกและดำเนินกิจกรรมที่ตนต้องการได้ในชีวิตประจำวัน การทำความเข้าใจ “ซอยลัด” จึงไม่อาจพิจารณาซอยใดซอยหนึ่งเป็นการเฉพาะ แต่ต้องมองระบบนิเวศซอยลัดทั้งหมดที่กระจายตัวและเกาะเกี่ยวกันอยู่ภายในซุปเปอร์บล็อก ความผสมผสานของการใช้ที่ดินและกิจกรรมเมืองจึงจะถูกเล็งเห็นและส่งเสริมเพิ่มเติมได้อย่างถูกต้อง ซอยลัดเป็นกุณแจสำคัญของการพัฒนาเมืองกรุงเทพในวันนี้ ไม่น้อยไปกว่าการที่ซอยลัดนั้นสามารถช่วยเติมเพิ่มคุณภาพชีวิตที่ขาดหายไปของผู้คน

บรรณานุกรม

[1] Balletto, Ginevra., Ladu, Mara., Milesi, Alessandra., and Borruso, Giuseppe. (2021). Methodological Approach on Disused Public Properties in the 15-Minute City Perspective. Sustainability, 13, 593. เข้าถึงเมื่อ 10 มีนาคม 2567 เข้าถึงได้จาก https://doi.org/10.3390/su13020593

[2] Gehl, Jan., and Gemzøe, Lars. (2004). Public Spaces, Public Life. Danish Architectural Press.

[3] Moreno, Carlos., Allam, Zaheer., Chabaud, Didier., Gall, Catherine., and Pratlong, Florent. (2021). Introducing the “15-Minute City”: Sustainability, Resilience and Place Identity in Future Post-Pandemic Cities. Smart Cities, 4, 93–111. เข้าถึงเมื่อ 10 มกราคม 2567. เข้าถึงได้จาก https://doi.org/10.3390/smartcities 4010006

[4] Noworól, Aleksander., Kopycinski, Piotr., Hałat, Paweł., Salamon, Jeremiasz., and Hołuj, Artur. (2022). "The 15-Minute City—The Geographical Proximity of Services in Krakow". Sustainability, 14, no. 12: 7103. เข้าถึงเมื่อ 10 มีนาคม 2567 เข้าถึงได้จาก https://doi.org/10.3390/su14127103

[5] สิงหนาท แสงสีหนาท. (2559). “รูปสัณฐานซ้อนทับในย่านสุขุมวิท: ความหลากหลายทางภูมิศาสตร์เชิงประวัติศาสตร์ของเมืองกรุงเทพ.” วารสารวิชาการ หน้าจั่ว ฉบับที่ 30 (ประจำปีการศึกษา 2558-2559): หน้า D3 ถึง D26.

[6] สิงหนาท แสงสีหนาท. (2563). “ถิ่นที่วิวัฒน์จากคลองลัดถึงซอยลัด ความเป็นเมืองที่ถูกปรับเปลี่ยนจากเมืองฐานน้ำสู่เมืองฐานบกของกรุงเทพ.” วารสารวิชาการ หน้าจั่ว ว่าด้วยประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมและสถาปัตยกรรมไทย ฉบับที่ 17 เล่มที่ 1. หน้า 92 ถึง 125.

[7] ณัฐฐาพร จอมหงส์. (2564). องค์ประกอบของสัณฐานซอยลัดและอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมือง. วิทยานิพนธ์ หลักสูตรสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการออกแบบชุมชนเมือง. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร.

","en-US":"

เมืองซอยลัด 15 นาที เมืองใหม่ข้างในเมืองที่มองไม่เห็น

ซอยลัด พื้นที่แห่งประสบการณ์ใหม่ในเมืองที่มองไม่เห็น

โครงข่ายเส้นทางลัดและบล็อกถนนของเมืองกรุงเทพมหานคร

ที่มา ข้อมูลเปิด โดย ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซอยลัดแบบเส้น โครงกิ่งไม้ รัศมี ตาราง และผสม

การจำแนกรูปแบบของเส้นทางลัด 5 ลักษณะ

ซอยลัด 15 นาทีในเมืองซุปเปอร์บล็อก

ซอยสุขุมวิท 24 ลอนดอนสตรีทที่ไม่ใช่เพื่อทุกคนแต่สร้างภาพจำใหม่ในเมือง

ซอยสุขุมวิท 24 และโครงข่ายซอยลัดใจกลางซุปเปอร์บล็อก

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

(ขอบเขตพิจารณาจุดสนใจ 100 เมตรจากริมถนน)

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ระหว่างซุปเปอร์บล็อกและซอยลัดสุขุมวิท 24

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซอยสวนพลูและนางลิ้นจี่ โครงข่ายซอยลัดที่ร่วมสร้างเมือง 15 นาทีของทุกคน

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

โรงเรียนและศูนย์การค้า (มาร์เก็ตเพลส) ในซอยเย็นอากาศ (ภาพแถวบน)

การบริการด้านการขนส่งบนถนนจันทร์ (ภาพแถวล่าง)

ภาพทั้งหมด พ.ศ.2567

ตามแนวโครงข่ายซอยลัดสวนพลู-นางลิ้นจี่

(ขอบเขตพิจารณาจุดสนใจ 100 เมตรจากริมถนน)

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ระหว่างซุปเปอร์บล็อกและโครงข่ายซอยลัดสวนพลู-นางลิ้นจี่

ที่มา ศูนย์มิตรเมือง (Urban Ally), 2567

ซอยลัด โอกาสของการเติมเต็มเมือง 15 นาที ?

บรรณานุกรม

[2] Gehl, Jan., and Gemzøe, Lars. (2004). Public Spaces, Public Life. Danish Architectural Press.